Ngày An toàn thực phẩm thế giới (7/6) nhấn mạnh tầm quan trọng của an toàn thực phẩm trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Theo WHO/FAO, mỗi năm có khoảng 420.000 người chết và hơn 1,6 triệu người bệnh tật do ăn phải thực phẩm bẩn. Tại Việt Nam, thực trạng an toàn thực phẩm hiện nay vẫn là vấn đề đáng báo động. Bộ Y tế cho biết đến tháng 11/2024, toàn quốc đã kiểm tra 354.820 cơ sở kinh doanh thực phẩm và phát hiện 22.073 cơ sở vi phạm (chiếm 6,22%).

Trong 11 tháng đầu năm 2024, ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm với 4.726 người mắc, 21 ca tử vong. Các con số này cho thấy an toàn đồ ăn và chất lượng thực phẩm trên thị trường còn nhiều lỗ hổng nghiêm trọng. Người tiêu dùng ngày càng lo ngại trước tình trạng thực phẩm bẩn, đồ ăn không đảm bảo vệ sinh len lỏi từ chợ đến siêu thị.

(Hình minh họa: Quá trình kiểm nghiệm chất lượng thực phẩm tại phòng thí nghiệm)

Tình hình an toàn thực phẩm và các vấn đề nổi bật

Theo chuyên trang ATVSTP.org.vn, thực trạng an toàn vệ sinh thực phẩm hiện nay đang ở mức đáng báo động, do thực phẩm bẩn vẫn len lỏi trên thị trường và chưa có giải pháp triệt để. Nhiều loại thực phẩm kém chất lượng được phát hiện tại các chợ lớn, thậm chí cả trong chuỗi siêu thị. Ở các chợ truyền thống, thực phẩm bẩn dễ xuất hiện nhất do việc kiểm soát và giám sát chưa được chú trọng.

Người tiêu dùng thường chỉ quan tâm giá rẻ mà bỏ qua yếu tố vệ sinh thực phẩm, dẫn đến lượng hàng không an toàn tích tụ dần và tình trạng ô nhiễm thực phẩm ngày càng trầm trọng. Các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm cũng có lúc buôn bán hàng không rõ nguồn gốc, thực phẩm chứa chất bảo quản, phẩm màu vượt chuẩn và được gắn mác an toàn giả.

Tình trạng ngộ độc thực phẩm ở các bếp ăn tập thể, công ty, trường học cũng rất đáng lo ngại. Bộ Y tế cho biết trong 131 vụ ngộ độc (11 tháng 2024), có tới 43 vụ liên quan đến độc tố tự nhiên (nấm rừng, cá nóc, so biển, cua lạ…), 6 vụ do hóa chất và 45 vụ do vi sinh vật. Nhóm thực phẩm chế biến nhanh, thức ăn đường phố và đồ hộp càng dễ phát sinh độc tố nếu không được bảo quản kỹ.

Năm 2024 cũng chứng kiến 5 vụ ngộ độc lớn tại TP.HCM, trong đó hai vụ liên quan đến bánh mì (do vi khuẩn phát triển trong nhân) làm hàng trăm người bị nhiễm khuẩn. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cao về kiểm soát thực phẩm và nâng cao cảnh giác của chính người tiêu dùng.

Nguyên nhân thực trạng an toàn thực phẩm hiện nay

Các nguyên nhân chính dẫn đến mất an toàn vệ sinh thực phẩm hiện nay là lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, kháng sinh trong chăn nuôi và quy trình chế biến kém vệ sinh. Chuyên gia ATVSTP ghi nhận: rau, củ, quả thường dư lượng thuốc trừ sâu cao, thịt gia súc, gia cầm chứa hàm lượng kháng sinh vượt ngưỡng cho phép. Bên cạnh đó, việc sử dụng chai, túi nhựa tái chế chứa thực phẩm có thể sinh ra các độc tố thực phẩm gây hại.

Thói quen ăn uống không hợp vệ sinh như ăn rau sống, gỏi, sử dụng chung dụng cụ chưa được khử trùng, cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm phát triển gây ngộ độc. Một nguyên nhân nữa là hệ thống quản lý, kiểm tra chất lượng thực phẩm chưa nghiêm ngặt. Người tiêu dùng thiếu kỹ năng nhận biết thực phẩm sạch và các quy định về ATVSTP nhiều lúc chưa được thực thi nghiêm.

Tổng hợp lại, yếu tố con người (ý thức của người bán, người mua) và các lỗ hổng quản lý đã tạo điều kiện cho thực phẩm bẩn lưu hành rộng.

Giải pháp và nỗ lực kiểm soát

Nhận thức được thực trạng, cơ quan chức năng tăng cường kiểm tra và xử lý vi phạm. Năm 2024, Sở An toàn Thực phẩm TP.HCM – đơn vị chuyên trách đầu tiên của cả nước – đã kiểm tra 15.769 cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ ăn uống và xử lý vi phạm 64 cơ sở với tổng số tiền phạt hơn 812 triệu đồng.

Giám đốc Sở ATTP TP.HCM Phạm Khánh Phong Lan cho biết tỷ lệ cơ sở vi phạm chiếm dưới 1% tổng số được kiểm tra, phản ánh phần nào tình hình an toàn thực phẩm có cải thiện; song cũng là lời cảnh báo Sở chưa đủ nhân lực để kiểm soát toàn bộ thị trường. Trên bình diện toàn quốc, Bộ Y tế đã tổ chức thanh tra, kiểm tra 354.820 cơ sở kinh doanh thực phẩm, phát hiện 22.073 vi phạm và xử phạt 9.043 cơ sở (chiếm 41% số vi phạm), trong đó 6.658 cơ sở bị phạt với hơn 33,5 tỷ đồng tiền phạt.

Những con số này cao gấp nhiều lần so với năm trước, cho thấy quyết tâm siết chặt kiểm soát thực phẩm và xử lý nghiêm vi phạm trong năm 2024. Các chương trình truyền thông cũng khuyến cáo mỗi cá nhân thực hiện ăn chín, uống sôi và chọn mua sản phẩm có nhãn mác, nguồn gốc rõ ràng.

Bên cạnh chính sách, sự vào cuộc của doanh nghiệp và tổ chức tư vấn cũng góp phần cải thiện. Sự ra đời của các công ty tư vấn chất lượng và an toàn thực phẩm như Công ty TNHH Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam đã hỗ trợ doanh nghiệp xin giấy phép, chứng nhận VSATTP nhanh chóng. Nhiều doanh nghiệp lớn cũng thường xuyên kiểm định chất lượng, tuân thủ quy chuẩn quốc gia.

Đặc biệt, Bộ Y tế đã ban hành 66 quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và đầu tư chuẩn hoá hệ thống phòng xét nghiệm ATTP theo tiêu chuẩn quốc tế ISO/IEC 17025 (hiện có 6 labo trung ương và 63 labo tỉnh đạt chuẩn). Những giải pháp đồng bộ này, cùng với việc khuyến khích minh bạch thông tin về độc tố thực phẩm và quy trình sản xuất, đang từng bước nâng cao chất lượng thực phẩm trên thị trường.

Triển vọng và khuyến nghị

Để giữ vững an toàn thực phẩm, cần tiếp tục tuyên truyền và nâng cao nhận thức. Theo khuyến cáo của WHO và FAO, người tiêu dùng cần trở thành “những người tiêu dùng thông minh, nói không với thực phẩm bẩn” bằng cách tìm hiểu kiến thức ATVSTP, lựa chọn sản phẩm uy tín và tuân thủ các hướng dẫn an toàn.

Cơ quan nhà nước cần hoàn thiện một đầu mối quản lý ATTP, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và xử lý nghiêm cá nhân, đơn vị vi phạm. Đồng thời, hỗ trợ nông dân áp dụng quy trình sản xuất an toàn, giảm tối đa tồn dư hoá chất. Với sự tham gia tích cực của cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền, thực trạng an toàn thực phẩm có thể được cải thiện, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và hướng đến nền sản xuất sạch, bền vững.